डा प्रार्थना सुवेदी

कोलोनोस्कोपी भनेको ठूलो आन्द्रा (कोलन) र मलासयको भित्री सतहको जाँच गर्न प्रयोग गरिने चिकित्सकीय प्रक्रिया हो। यो प्रक्रियामा कोलोनोस्कोप नामको महत्त्वपूर्ण उपकरणले ठूलो आन्द्रा (कोलन) मा असामान्यताहरू पत्ता लगाउन, रोगहरूको निदान गर्न र कोलोरेक्टल क्यान्सर जस्ता गम्भीर रोगहरू रोक्न मद्दत गर्छ। यस प्रक्रियाको विवरण, महत्त्व, तयारीका चरणहरू र यसले दिने स्वास्थ्य लाभबारे यहाँ चर्चा गरिनेछ।
कोलोनोस्कोपी के हो?
कोलोनोस्कोपीमा कोलोनोस्कोप नामको लामो, लचिलो उपकरण प्रयोग गरिन्छ, जसमा क्यामेरा र बत्ती जडान गरिएको हुन्छ। यो उपकरणलाई मलद्वारबाट छिराएर, कोलनको सम्पूर्ण भाग हेर्न सकिन्छ। कोलोनोस्कोपी निम्न कामका लागि गरिन्छः
– कोलोरेक्टल क्यान्सरको स्क्रिनिङः प्रारम्भिक अवस्थामा क्यान्सर पत्ता लगाउँदा उपचार प्रभावकारी हुन्छ।
– पाचन प्रणालीका समस्याको निदानः पेट दुखाइ, मलद्वारबाट रगत बग्ने समस्या वा दिसाको बानीमा परिवर्तन भएको कारण पत्ता लगाउन।
– पुरानै रोगको निगरानीः जस्तै, इन्फ्लामेटरी बाउल डिजिज (आईबीडी) वा अल्सरेटिभ कोलाइटिस भएका बिरामीहरूलाई नियमित कोलोनोस्कोपी आवश्यक पर्न सक्छ।

कोलोनोस्कोपी कसरी गरिन्छ?
१. तयारी
–प्रक्रिया हुनुभन्दा १–३ दिनअघि विशेष खानपान ( सफातरल पदार्थ मात्र) गर्नुपर्ने हुन्छ।
–पेट सफा गर्न औषधि (ल्याक्सेटिभ) पिउनुपर्ने हुन्छ, जसले कोलन सफा बनाउँछ।

२. कोलोनोस्कोपीको क्रममा
–यो प्रक्रिया सामान्यतया बेहोस पार्ने औषधिको प्रयोगमा गरिन्छ।
–कोलोनोस्कोपलाई मलद्वारबाट छिराएर कोलनभरि लगिन्छ।
–राम्रो दृष्टिको लागी कोलनमा हावा वा कार्बन डाइअक्साइड हालिन्छ।
–डाक्टरले आवश्यकता भएमा टिश्यु नमूना (बायोप्सी) लिन वा पोलिप्स (सानो मासुको गिर्खा) हटाउन सक्छन्।

३. प्रक्रियापछिः
–बिरामी सामान्यतः सोही दिन घर फर्कन सक्छन, तर गाडी चलाउन मिल्दैन।
–केही समय पेट फुल्ने वा असजिलो अनुभव हुन सक्छ।

कोलोनोस्कोपी कहिले गराउनुपर्छ?
● नियमित स्क्रिनिङः साधारण जोखिम भएका व्यक्तिका लागि ४५ वर्षपछि नियमित कोलोनोस्कोपी सिफारिस गरिन्छ।सामान्य जोखिममा रहेका मानिसहरूलाई १० वर्षपछि कोलोनोस्कोपी दोहोर्याउन सल्लाह दिइन्छ।
● उच्च जोखिम भएका व्यक्तिहरूः पुरानो पाचन रोग भएका, पोलिप्सको इतिहास भएका वा वंशानुगत जोखिम भएका व्यक्तिले यो प्रक्रिया बारम्बार गराउनुपर्ने हुन सक्छ।

कोलोनोस्कोपीका फाइदाहरू
रोकथामः पोलिप्स हटाउँदा तिनीहरू क्यान्सरमा रूपान्तरण हुने सम्भावना हट्छ।
प्रारम्भिक निदानः प्रारम्भिक अवस्थामा रोग पत्ता लगाउँदा उपचार प्रभावकारी हुन्छ।
लक्षणहरूको राम्रो व्यवस्थापनः कोलोनोस्कोपीले पाचन समस्याको कारण पत्ता लगाई उपचारलाई लक्षित बनाउन मद्दत गर्छ।

जोखिम र सुरक्षा
कोलोनोस्कोपी सामान्यतया सुरक्षित हुन्छ तर केही साना जोखिमहरू हुन सक्छन्ः
● बायोप्सी वा पोलिप्स हटाउँदा रगत बग्ने।
● कोलनको पर्खाल च्यातिने (दुर्लभ) जोखिम।
● बेहोस पार्ने औषधिको प्रतिक्रियाहरू।

यी जोखिमहरू अनुभवी स्वास्थ्यकर्मीद्वारा गराइएको प्रक्रियामा न्यून हुन्छन्।

कोलोनोस्कोपी अनुभव सहज बनाउन सुझावहरू
● तयारीको निर्देशना ध्यानपूर्वक पालना गर्नुहोस्; सफा कोलनले सटीक परिणाम सुनिश्चित गर्छ।
● आफ्नो औषधि वा स्वास्थ्य अवस्थाबारे डाक्टरलाई जानकारी दिनुहोस्।
● प्रक्रिया पछि आरामका लागि समय छुट्याउनुहोस्, किनभने औषधिको प्रभाव केही समय रहन सक्छ।

निष्कर्ष
कोलोनोस्कोपी केवल चिकित्सा जाँच मात्र होइन; यो पाचन स्वास्थ्यको हेरचाह र जीवन रक्षक उपाय हो। प्रारम्भिक रूपमा रोग पत्ता लगाई समस्या समाधान गर्न यो प्रक्रिया निकै प्रभावकारी छ। विशेषगरी उच्च जोखिम भएका व्यक्तिहरूका लागि नियमित स्क्रिनिङले दीर्घायु र जीवनको गुणस्तर सुधार गर्न मद्दत गर्छ।

तपाईंको स्वास्थ्यलाई प्राथमिकता दिनुहोस्—यदि तपाईंलाई कोलोनोस्कोपी गराउन आवश्यक छ भने आजै समय लिनुहोस्। तपाईंको भविष्यको स्वास्थ्यका लागि यो महत्त्वपूर्ण कदम हो। (स्वास्थ्य खवरपत्रिकाबाट साभार)